Tyski Szlak Spacerowy

Plac św. Anny:

W latach 50. XX w. zapadła decyzja, że zostaną wybudowane Nowe Tychy, nazywane tak, aby rozróżnić nowe zabudowania od tych już istniejących. Pierwsze osiedle, nazwane „A”, zostało zaprojektowane przez Tadeusza Teodorowicza–Todorowskiego. Prezentuje ono typowo socrealistyczną architekturę. Siatka ulic jest symetryczna, a centralnym miejscem jest plac, najpierw nazywanym placem Stalina, a później placem Pstrowskiego – przodownika pracy. Dopiero w 1992 roku nazwę zmieniono na plac św. Anny. W założeniu osiedle zostało wybudowane dla górników i hutników, dlatego dekoracje nawiązują do tych zawodów. Plac znajduje się na skrzyżowaniu ulic. Cechuje go symetria kompozycji przestrzennej. Na środku stoi spory budynek, pierwotnie pełniący funkcję miejskiego domu kultury. Został ozdobiony m.in. gzymsami, attykami i lizenami, a po bokach na fasadzie umieszczono płaskorzeźby figuralne. Na placu ustawiono również rzeźby górnika i hutnika, a u wylotu placu stoi posąg przodownicy pracy autorstwa Stanisława Marcinowa. W prawej ręce kobieta trzyma kielnię murarską, a w lewej budynek. Na narożnych budynkach placu umieszczono sgraffita, które zaprojektował i wykonał Zygmunt Acedański, a na środku znajduje się fontanna. Na całym osiedlu jest wiele podobnych dekoracji. W jednej z nisz, tuż obok byłego żłobka, postawiono rzeźbę matki z dzieckiem. Możemy również zobaczyć małe plakiety zoomorficzne przedstawiające m.in. żyrafę, lwa i słonia. Znajdują się one nad wejściami do klatek schodowych.

Jeszcze niedawno wstydzono się tych dekoracji symbolizujących reżim komunistyczny, jednak dziś osiedle „A” jest uważane za zabytkowe. Dzięki temu prowadzone są tam prace konserwatorskie.

Chociaż początkowo plac św. Anny był bardzo popularnym miejscem spotkań, szybko został opuszczony na rzecz placu na osiedlu „B” – dzisiaj znanego pod nazwą placu Baczyńskiego. Gdy plac na osiedlu A opustoszał, przemienił się w parking dla mieszkańców. W latach 2012 – 2013 przeszedł gruntowną renowację. Ograniczono liczbę miejsc parkingowych, odnowiono fontannę, elewacje budynków i rzeźby. Dziś znowu jest lubianym miejscem spotkań okolicznych mieszkańców.

Lampa górnicza:

Jej zadaniem było podkreślenie charakteru osiedla „A”, które zamieszkiwała spora liczba rodzin górniczych. Stoi na małym placyku przy ulicy Burschego. Została wybudowana w latach 60. XX w., ale dziś możemy oglądać model wykonany w 2009 r. w skali 10:1. Lampę odtworzyła firma Stal-Brat Piotr Marciniak. Jej wysokość to 4,80 metra, a ciężar to 720 kilogramów. Została wykonana ze stali nierdzewnej i szkła. Jest zapalana codziennie wraz z głównym oświetleniem. Widnieje na niej napis:

OSIEDLE A, NAJSTARSZE W NOWYCH TYCHACH

ZBUDOWANE W LATACH 1951-1955

WG PROJEKTU TADEUSZA TEODOROWICZA-TODOROWSKIEGO

KOPIA LAMPY GÓRNICZEJ W SKALI 10:1

Pomnik powstańca śląskiego:

15 sierpnia 1930 roku na Placu Wolności stanął pomnik ufundowany przez tyszan ku czci powstańców śląskich. Wykonał go Wincenty Chorębalski. Odlany z brązu młodzieniec w prawej ręce trzymał wysoko uniesioną i wskazującą na zachód szablę. Niestety, już w 1939 roku został zniszczony przez niemieckich okupantów. Dopiero w 1958 roku postawiono nowy pomnik. Nie wykonano go z brązu, lecz ze sztucznego kamienia. Zmienił się również wygląd powstańca – nie trzymał szabli, tylko sztandar. Autorem nowego pomnika jest Augustyn Dyrda. Młodzieniec odzyskał szablę w 2006 roku, kiedy ten sam artysta wykonał dokładną kopię pierwowzoru. Obecnie pomnik stoi na Placu Wolności. Przed nim rozciąga się niewielki placyk z ławkami, a obok znajduje się Muzeum Miejskie.

Stare Tychy:

Stare Tychy to najstarsza i najbardziej reprezentacyjna część miasta. To właśnie na tych terenach powstała pierwsza osada, która została wspomniana w protokolarzu, czyli księdze miejskiej Pszczyny, z 1476 roku. Usytuowanie pierwszej wioski wiązało się obecnością potoku, który nazywany jest obecnie potokiem Tyskim. W tej okolicy znajdują się wszystkie zabytki Tychów.

Centralne miejsce zajmuje plac zwany Rynkiem. Dziś znajduje się na nim fontanna z trzema wydrami. Ma ona znaczenie symboliczne. Dawniej był tu staw, w którego tafli odbijała się sylwetka kościoła. To w nim miały pływać wydry, co wskazuje na to, jak czysta była w nim woda. Osuszono go w 1925 roku. Z placu jest wspaniały widok na wzgórze i kościół pw. św. Marii Magdaleny. Jest to pierwszy kościół w Tychach – matka wszystkich następnych. Ma długą i ściśle związaną z Tychami historię. Pierwszy kościół powstał już w 1480 roku. Był to mały drewniany kościołek. Kolejny, także drewniany, wybudowano w 1624 roku. Świątynia w latach 1569-1629 należała do protestantów, jednak powróciła do katolików, którzy planowali wybudować trwalszy budynek. W 1782 roku ks. Stanisław Kroczka ukończył budowę murowanego kościoła. Różnił się on od tego, który możemy oglądać dzisiaj. W 1906 roku świątynię rozbudowano, dodano nawę poprzeczną, a całej architekturze styl neobarokowy. W 1929 roku znowu odbył się remont. Tym razem przebudowano i podwyższono wieżę. Całą przebudowę przeprowadził ks. Jan Kapica, którego upamiętnia wielki pomnik pod murami kościoła.

Świątynię od samego początku otaczał cmentarz. Podczas rozbudowy umieszczono XIX-wieczne epitafia w murach kościoła przypominające o pochowanych tu zmarłych. Na cmentarzu znajdziemy groby wyjątkowych osób związanych z Tychami. Oprócz ks. Jana Kapicy został tu pochowany również ks. Karol Palica i jego brat ks. Leopold. Ich nagrobki są charakterystyczne, ponieważ posiadają dwie tablice: w języku niemieckim i polskim. Znajduje się tu również grób projektantów miasta – Hanny i Kazimierza Wejchertów. Tablice nagrobne wspominają: powstańców śląskich, tyszan poległych w I wojnie światowej i uczestników strajków górników w grudniu 1981 roku. Także wokół kościoła znajdziemy wiele interesujących obiektów. Przed schodami prowadzącymi do świątyni stoi kolumna z figurą Maryi. Kolumna jest zabytkowa, ale figura pochodzi już z czasów współczesnych. Obok kościoła stoi również figura św. Jana Nepomucena, która została wyrzeźbiona w Bytomiu ok. 1745 roku przez nieznanego artystę na polecenie ks. Andrzeja Tomickiego. Kolejna tablica upamiętnia przyjazd Józefa Piłsudskiego do Tychów. 28 sierpnia 1922 roku spotkał się on z ks. Janem Kapicą.

Teatr Mały powstał tuż za potokiem. Jest to typowy przykłady tyskiego modernizmu. Został zaprojektowany przez Wacława Jaciowa, Kazimierza Wejcherta i Bolesława Seredyńskiego. Budynek jest przeszklony od frontu, a cała środkowa część oparta jest na słupach. Pod nimi jest przejście na dziedziniec teatru oraz wejścia do Teatru Małego i Młodzieżowego Domu Kultury nr.1. Z boku elewacji jest mozaika zaprojektowana przez Janusza Włodarczyka. W jej wykonaniu pomagał Franciszek Wyleżuch. Budynek otwarto w 1965 roku i służył on za siedzibę zakładowego domu kultury przy KWK „Ziemowit”, a później – przy Fabryce Samochodów Małolitrażowych. Dopiero w 1994 roku obiekt ten stał się własnością miasta. Teatr funkcjonuje jako impresaryjny. Chociaż nie posiada własnego zespołu aktorskiego, to organizowane są tu spektakle różnego rodzaju. W repertuarze każdy znajdzie coś dla siebie. Wystawiane są tu spektakle, operetki i teatry tańca, prezentowane są kabarety i organizowane koncerty. Sala liczy około 420 miejsc siedzących i jest dostosowana do osób niepełnosprawnych.

Plac Baczyńskiego:

Najpopularniejszy plac w Tychach. Mieszkańcy chętnie spędzają tutaj wolne chwile. Liczne kawiarnie i restauracje przyciągają całe rodziny. Plac z dwóch stron otaczają budynki mieszkalne. Charakterystyczny jest obiekt od strony południowej, ponieważ posiada cztery świetliki mające za zadanie doświetlać klatki schodowe. Na parterach budynków umieszczone są lokale gastronomiczne i sklepy. Po północnej stronie kiedyś mieściło się wejście do kina Andromeda, które zostało otwarte w 1961 roku i było jednym z najlepiej wyposażonych i największych kin w Polsce. Zostało zamknięte w 2008 roku, ale na jego miejscu w 2014 roku otworzono Pasaż Kultury Andromeda. Znajduje się tam Miejska Galeria Sztuki OBOK, odbywają się tam promocje książek oraz wystawy. W centralnym punkcie placu stoi fontanna w kształcie dmuchawca. Wyjątkowym elementem wystroju są również tzw. „kostki poezji”. Zostały one zainstalowane w 2010 roku – autorami tego projektu są Mariusz Chodorka i Łukasz Łyducha. Kostki mają kształt sześcianów, umieszczono na nich wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (również w alfabecie Braille’a).

Park Niedźwiadków:

Każdy mały mieszkaniec Tychów zna i kocha urocze misie stojące na skwerku w Parku Niedźwiadków. Pojawiły się tu, gdy drzewa były dopiero co zasadzone, a pływalnia znajdująca się tuż obok jeszcze nie powstała. Niedźwiadka, jako element dekoracyjny, zamówił prof. Kazimierz Wejchert. Augustyn Dyrda wykonał trzy modele, aby zamawiający miał wybór. Jednak zanim projekt trafił w ręce profesora Wejcherta, zobaczył go dyrektor Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych Marian Łatak, któremu spodobały się wszystkie rzeźby. Dlatego w 1962 roku na skwerku stanęły trzy niedźwiadki i szybko stały się jedną z ikon Tychów. W 2008 roku misie zostały odnowione, a w 2018 roku ogłoszono konkurs na ich imiona. Niedźwiadek stojący został nazwany Tysiem, środkowy to Misia, a siedzący – Gutek. W Parku Niedźwiadków nie tylko znajduje się skwerek z rzeźbami, ale również fontanna oraz plac zabaw.

Stadion Miejski w Tychach:

Nowoczesny i jeden z największych tego rodzaju obiektów na Śląsku. Jest oficjalną siedzibą GKS-u Tychy. Projekt stadionu zrealizował Tychy Sport S.A. Został wybudowany w latach 2013-2015 na miejscu Górniczego Klubu Sportowego, który miał tu swoją siedzibę od 1970 roku. Nowy stadion może pomieścić ponad 15 tys. kibiców. Spełnia wszystkie standardy UEFA i FIFA, dlatego jest areną rozgrywek o międzynarodowym charakterze. Odbywały się tutaj m.in. Mistrzostwa Europy U-21 w 2017 roku (trzy spotkania fazy grupowej i jeden półfinał) oraz Mistrzostwa Świata U-20 w 2019 roku (sześć spotkań fazy grupowej, jeden mecz 1/8 finału i jeden ćwierćfinał). Oprócz meczów odbywają się tu także koncerty i festyny. Stadion posiada 312 miejsc parkingowych. Stoi przy nim przystanek autobusowy, który ma wygląd bramki z herbem tyskiego klubu.

Budynek Górniczego Klubu Technika NOT:

Budynek znajdujący się przy ul. Edukacji 15 jest jednym z najbardziej nietypowych w Tychach. Autor – Marek Dziekoński – zaprojektował go na rzucie dwóch trapezów. Piętro zostało nadwieszone nad parterem, co nadało bryle lekkości. W patio znajduje się basenik, który w deszczowe dni wypełnia się wodą spływającą z rzygacza na dachu. W konstrukcji zastosowano ramki żelbetonowe o unikatowej formie. Od 1963 roku w tym budynku siedzibę miał klub Naczelnej Organizacji Technicznej znany jako „Klub Górniczy”. W tamtym czasie było to miejsce spotkań tyskich elit. Późniejsze remonty zmieniły wygląd tego obiektu. Zamurowano m.in. większość przeszklonych powierzchni. Mimo tego, że budynek utracił swój pierwotny wygląd, nadal jest uważany za perełkę tyskiej architektury.

Budynek Miastoprojektu:

W 1955 roku utworzono Miastoprojekt Nowe Tychy, który swoją siedzibę miał na osiedlu „A”. Jednak była ona ciasna i niekomfortowa, dlatego została przeniesiona do nowego biurowca. Był to budynek projektu Stanisława Wąsa, natomiast wnętrze wykonał Marek Dziekoński. Oprócz Miastoprojektu mieściła się tu również siedziba Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Miejskiego i Okręgowej Dyrekcji Inwestycji Miejskich. W ten sposób w jednym budynku pracowały wszystkie osoby zaangażowane w budowę miasta: projektant, inwestor i wykonawca. Budynek był do tego dobrze dostosowany – miał przestronne sale, co sprzyjało wytężonej pracy. W 1990 roku Miastoprojekt rozwiązano. Obecnie w budynku mieści się Urząd Skarbowy, banki i inne instytucje.

Rzeźba Ryszarda Riedla:

Odlana z brązu dwumetrowa rzeźba przedstawia wokalistę zespołu Dżem – Ryszarda Riedla. Ustawiono ją w 2011 roku przy al. Niepodległości, zaraz obok filii Miejskiej Biblioteki Publicznej. Rzeźba stanęła w tym miejscu nieprzypadkowo. W pobliżu znajduje się przystanek, z którego Riedel jeździł na próby zespołu oraz na ulicę Różaną, do Katowic. Wykonał ją Tomasz Wenklar. Słynny muzyk był bardzo związany z Tychami. Swoją karierę rozpoczął w Domu Kultury na placu św. Anny. To tam, po przesłuchaniu, został przyjęty do zespołu Dżem. Często przebywał w barze „Pod Jesionami” przy ul. Damrota, gdzie tworzył przyszłe hity. W kościele pw. św. Marii Magdaleny wziął ślub z Małgorzatą Pol. Uwielbiał oglądać westerny, więc był stałym bywalcem kina „Halka”. Z tego też względu rzeźbiony Riedel ma na sobie kowbojski kapelusz i buty.

Urząd Miasta Tychy:

W 1967 roku wmurowano kamień węgielny pod przyszły Urząd Miasta. Gmach został zaprojektowany na potrzeby Prezydium Miejskiej Rady Narodowej. Autorzy projektu to: Wacław Jaciow, Emilian Piasecki i Kazimierz Wejchert, natomiast konstrukcję wykonał Wojciech Przybecki. Budynek oddano do użytku w 1970 roku. Zaprojektowano go na planie litery Y. Składa się z trzech skrzydeł połączonych klatką schodową. Gmach stanął na podcieniach, tzw. „nóżkach”, co miało dodać bryle lekkości. W 2008 roku podcienie pod zachodnim skrzydłem zabudowano, a w środku powstało Biuro Obsługi Klienta. Znajduje się tutaj siedziba Prezydenta Miasta. Działa tu również większość wydziałów Urzędu Miasta.

Stadion Zimowy:

Jest siedzibą drużyny hokejowej GKS Tychy, która jest wielokrotnym zdobywcą tytułu Mistrza Polski, Pucharu Polski oraz Superpucharu Polski. Na stadionie rozgrywają się najważniejsze narodowe mecze hokejowe. Jest to również miejsce szkolenia przyszłych kadr. Na co dzień działa tu kryte lodowisko. Budynek powstał w 1977 roku. Zaprojektował go Marek Dziekoński, a konstrukcję wykonał Jerzy Manjura. Bryła miała eksponować surowość betonu, z którą kontrastowały przeszklone powierzchnie. Autor dodał również pionowe rysy, które sprawiły, że betonowa konstrukcja nie była gładka i jednolita, ale nabrała lekkości. Cała realizacja otrzymała w 1978 roku Nagrodę Ministra Budownictwa. W 2008 roku stadion przeszedł gruntowny remont. Odświeżono betonowe pylony, elewacje, a przeszklone powierzchnie zastąpiono ściankami osłonowymi.

Tężnia solankowa:

Miejsc do relaksu i miłego spędzania czasu nigdy nie jest za wiele, dlatego w Parku Południowym powstała tężnia solankowa. Kształtem przypomina ona budynek Urzędu Miasta Tychy. Ma drewnianą konstrukcję wypełnioną gałązkami tarniny. Długość ścian bocznych wynosi 69 m, a wysokość 6,7 m.

Zbiornik z solanką ma pojemność 100 m³. Przy tężni stoją ławeczki, na których mieszkańcy mogą odpoczywać i się relaksować. Mikroklimat powstały wokół tężni wpływa korzystnie na nasze zdrowie i jest wykorzystywany do leczenia m.in. alergii oraz chorób tarczycy.

OW Paprocany:

Jezioro otoczone lasem Puszczy Pszczyńskiej jest jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc w Tychach. Otoczenie sprzyja wypoczynkowi, gdyż nie brakuje tu atrakcji. Całe jezioro otaczają ścieżki rowerowe i chodniki dla pieszych. Jest to idealne miejsce na spacer. Dla miłośników mocniejszych wrażeń przygotowano park linowy. Dla tych, którzy chcą po prostu się zrelaksować, dostępne są liczne ławki, siatki nad wodą oraz kawiarnie. Paprocany to również jedno z ulubionych miejsc dzieci. Maluchy mają tam do dyspozycji oryginalne place zabaw. Jeden z nich jest w kształcie statku, a drugi wyposażono w wodne atrakcje. Na środku jeziora zainstalowano trzy fontanny, natomiast wzdłuż brzegu znajduje się molo. W sezonie można wypożyczyć rowerki wodne, organizowane są też kursy żeglarstwa. Na tzw. Dzikiej Plaży odbywają się koncerty i festyny. Z Paprocanami wiąże się również historia pałacyku myśliwskiego Promnice, który stoi nad jeziorem, jednak już w granicach gminy Kobiór. Jest to naprawdę malowniczy zakątek warty odwiedzenia. Jego historia wiąże się bezpośrednio z książętami pszczyńskimi. Założyli go w 1760 r. Promnitzowie, od ich rodu pochodzi jego nazwa. Drewniany pałacyk był przebudowywany, a w 1868 r. spłonął. Odbudowano go z większym rozmachem w stylu neogotyckim. Przetrwał do dziś w niezmienionej formie. Pałacyk myśliwski, jak sama nazwa wskazuje, służył do organizowania polowań w Puszczy Pszczyńskiej. Przyjeżdżali do niego znakomici goście w tym kolejni cesarze Niemiec: Wilhelm I oraz Wilhelm II. Podkreśla się również fakt, że słynna księżna Daisy, żona Jana Henryka XV Hochberga, bardzo upodobała sobie to miejsce. Dziś Promnice to obowiązkowy punkt spaceru wokół jeziora.