Stella – niezaistniałe osiedle przyszłości

Wystawa prezentuje założenia i losy koncepcji zespołu mieszkaniowego „Stella” w Tychach – niezrealizowanego osiedla-eksperymentu, które miało wskazać kierunek rozwoju budownictwa mieszkaniowego w Polsce Ludowej.

Idea stworzenia „Stelli” wiązała się z realizacją uruchomionego w 1974 roku Programu Rządowego PR-5. Był to jeden z 7 procedowanych w tym czasie rządowych programów badawczo-rozwojowych. Ich zadaniem było skupienie potencjałów i koordynacja ośrodków badawczych i przemysłu w pracy nad rozwojem kluczowych obszarów krajowej gospodarki. Zasadniczym celem programu PR-5 było znaczące podniesienie jakości budownictwa mieszkaniowego i wytyczenie kierunków rozwoju tej dziedziny po roku 1990.

W ramach programu planowano realizację 4 wzorcowych osiedli mieszkaniowych, których zaprojektowanie powierzono wybitnym krajowym specjalistom:
– Osiedle Białołęka Dworska w Warszawie (główny projektant: Halina Skibniewska)
– Osiedle Chełmońskiego w Krakowie (główny projektant: Witold Cęckiewicz)
– Osiedle Nowe Miasto II (Zamojskiego) w Zamościu (główny projektant: Bohdan Jezierski)
– Osiedle Stella w Tychach (głowni projektanci: Hanna Adamczewska-Wejchert, Kazimierz Wejchert)

Projektanci  otrzymali zadanie stworzenia rozwiązań dla różnych typów układów osadniczych. Po ich wypróbowaniu w osiedlach modelowych, miały zostać wprowadzone do powszechnego zastosowania w całym kraju. W przypadku Stelli projektanci otrzymali zadanie dostarczenia przykładów dla nowych osiedli i dzielnic w miastach małych i średniej wielkości. Biorąc pod uwagę liczebność takich ośrodków, rozwiązania wypracowane w Tychach miałyby najszerszy zakres oddziaływania.

Zespoły projektujące otrzymały duży zakres swobody. Nie obowiązywała ich większość restrykcyjnych przepisów i normatywów, które wówczas mocno ograniczały możliwości  projektowania. Zabezpieczono również  czas na stworzenie kompleksowej podbudowy teoretycznej projektów, co w ówczesnej praktyce było bardzo rzadkie ze względu na krótkie terminy.

Zespół Hanny i Kazimierza Wejchertów w pełni wykorzystał warunki, jakie stwarzał program PR-5. Pracę rozpoczęto od przygotowania szeregu opracowań badawczych, wykonanych w ramach działalności Instytutu Urbanistyki i Planowania Przestrzennego Politechniki Warszawskiej (dotyczyły m.in. zagadnień układów przestrzennych, rozwiązań architektonicznych, komunikacji, problematyki społecznej, zdrowia mieszkańców, ochrony środowiska naturalnego). Na podstawie badań opracowano tezy do koncepcji projektowej osiedla Stella, którą przygotowano w biurze projektowym Miastoprojekt Nowe Tychy.

Kryzys gospodarczy i sytuacja polityczna lat 80. doprowadziły do stopniowego ograniczania i wreszcie wyhamowania prac prowadzonych w ramach PR-5. W tej sytuacji projektanci osiedla Stella wprowadzali modyfikacje upraszczające projekt, aby w ten sposób urealnić jego wdrożenie. Jednocześnie trwał trudny proces poszukiwania inwestorów, gdyż nie uzyskano obiecanego w programie dofinansowania. Budowę rozpoczęto w końcu lat 80. od fragmentu zespołu przeznaczonego dla pracowników Fabryki Samochodów Małolitrażowych. Po prywatyzacji zakładu na początku lat 90. budowę przerwano, pozostawiając nieukończone obiekty. Los „Stelli” podzieliły także zespoły mieszkaniowe planowane w Warszawie i Krakowie. Ostatecznie zrealizowano tylko jedno z modelowych osiedli – Nowe Miasto II w Zamościu.

Na wystawie zaprezentowane zostaną materiały powstałe w ramach prac nad koncepcją osiedla: plansze projektowe, dokumentacja architektoniczno–urbanistyczna, opracowania badawcze, archiwalne dokumenty i fotografie. Uzupełniają je makiety układu urbanistycznego osiedla oraz wybranych obiektów architektonicznych, wykonane przez studentów Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej pod kierunkiem dr Ryszarda Nakoniecznego.

kurator: Mateusz Miłoń

fot. Makieta osiedla Stella w Tychach, ok. 1979