ILE PROFILAKTYKI W PROFILAKTYCE?

10 grudnia 2018r. w Urzędzie Miasta Tychy odbył się po raz VII Miejski Zjazd Profilaktyczny. Organizatorem konferencji był Referat Polityki Społecznej Wydziału Spraw Społecznych i Zdrowia Urzędu Miasta Tychy.Na tych cyklicznych spotkaniach od 2011 roku są podejmowane tematy ważne społecznie, które wpisują się w obszar profilaktyki, edukacji i rozwiązywania problemów, związanych z uzależnieniami. Tematy poprzednich Zjazdów dotyczyły m.in. nowych trendów w leczeniu osób uzależnionych, dopalaczy, przemocy w rodzinie.

Tegoroczna konferencja odbyła się pod hasłem „Dylematy współczesnej profilaktyki uzależnień”. Profilaktyką skierowaną do młodzieży zwykło się określać te działania, które mają na celu zapobieganie zachowaniom problemowym poprzez wzmacnianie czynników chroniących i redukcję czynników ryzyka. Obecnie przedmiotem dyskusji są obszary dotyczące skutecznych metod profilaktycznych oraz próby definiowania wspomnianych wyżej pojęć. Jakie w dzisiejszych czasach mamy czynniki chroniące, które mogłyby stać się podstawą skutecznych działań profilaktycznych?Czy jeden projekt może być odpowiedzią na dane zachowanie ryzykowne młodzieży czy też jest szansa na stworzenie projektu, będącego odpowiedzią na wiele różnych zachowań problemowych?

Na tyskich konferencjach występowali już wykładowcy z tak znamienitych instytucji, jak Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych czy Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii. W tym roku w gronie prelegentów była wieloletnia dyrektor Ośrodka Rozwoju Edukacji oraz wieloletnia Kierownik Oddziału Terapeutycznego w Wojewódzkim Ośrodku Leczenia Uzależnień w Gorzycach. Tematyka Zjazdu została omówiona z różnych punktów widzenia od teoretycznych  rozważań, przez praktyczne przykłady aż do omówienia statystycznych danych.

Otwarcia konferencji dokonał Zastępca Prezydenta Miasta Tychy ds. Społecznych - Maciej Gramatyka. W krótkim wystąpieniu podkreślił znaczenie podjętego tematu. Zaznaczył, że na młodych ludziach wywierana jest ogromna presja społeczna, dotycząca zarówno: osiągnięć w szkole, jak i wizerunku zewnętrznego oraz posiadania wielu gadżetów i sukcesów towarzyskich. Te różnorakie naciski powodują, że młodzi ludzie nie radzą sobie z wymaganiami, jakie stawia im społeczeństwo i sięga po substancje psychoaktywne, dające iluzję bezproblemowej egzystencji. Maciej Gramatyka przywitał zebranych gości, życzył owocnej konferencji i twórczych pomysłów. Następnie przekazał głos Naczelnikowi Wydziału Spraw Społecznych i Zdrowia  - Krystynie Rumieniuch.

Pierwsze wystąpienie pt.: „Lokalne działania z zakresu profilaktyki uzależnień” zawierało szczegółowe wyliczenie projektów profilaktycznych, realizowanych w Tychach. Pani Naczelnik omówiła poziomy profilaktyki obrazując, każdy z nich tyskim programem. Za przykład profilaktyki uniwersalnej posłużyły placówki wsparcia dziennego typu opiekuńczego oraz rekomendowany program „Archipelag Skarbów”, skierowany do młodzieży szkolnej. W ramach profilaktyki selektywnej przedstawiła świetlice socjoterapeutyczne oraz program zajęć w Multiclubie, prowadzony przez Fundację Multiintegra. Działania skierowane do kierowców, skazanych za jazdę pod wpływem alkoholu, prowadzone przez lekarzy i terapeutów z Ośrodka Mens Sana stanowiły przykład profilaktyki wskazującej.

Ten wykład stanowił wstęp do teoretycznych rozważań Katarzyny Bosowskiej na temat: „Wsparcie społeczne jako ważny filar profilaktyki uzależnień dzieci i młodzieży”. Katarzyna Bosowska była wieloletnim pracownikiem Wojewódzkiego Ośrodka Leczenia Uzależnień w Gorzycach. Obecnie prowadzi Poradnię Psychologiczną i Terapii Uzależnień „Fenix – Psychoterapia” w Wodzisławiu Śląskim. Na początku wystąpienia przypomniała etymologię słowa profilaktyka, pochodzącego od greckiego prophylaktikos  - ochraniający, oznaczającego najogólniej ochronę osób przed zjawiskami zagrażającymi ich życiu, zdrowiu lub prawidłowemu funkcjonowaniu społecznemu. Następnie omówiła teorie profilaktyczne, popierając każdą z nich przykładem ze swojej praktyki terapeutycznej. Kolejnym elementem wystąpienia było omówienie wsparcia społecznego i samo współczucia (self - compassion) jako elementów niezwykle istotnych w projektowaniu działań profilaktycznych. Przybliżyła wyniki badań Kristin Neff oraz zreferowała czynniki ryzyka występujące w obecnym świecie.

Kolejny wykład pt.: „Siedem dźwigni skutecznej profilaktyki problemów młodzieży” prowadzony był przez dwóch prelegentów. Przez Dorotę Żyro, wieloletnią dyrektor Ośrodka Rozwoju Edukacji, obecnie wiceprezesa w Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej oraz przez Albina Wróblewskiego prezesa Fundacji Wychowanie i Profilaktyka im. Jana Pawła II. Oboje są ekspertami w projekcie współfinansowanym z Funduszu Sprawiedliwości pt.: „Siedem dźwigni skutecznej profilaktyki”.  Przedstawili oni model  gotowej podstawy do budowania wizji i założeń, na których można oprzeć program działania samorządu oraz instytucji specjalistycznych i placówek edukacyjnych. Ich flagowym programem jest, od trzech lat realizowany m.in.: w Tychach, „Archipelag Skarbów”. Jest to rekomendowany program profilaktyczny, który jest realizowany w starszych klasach szkół podstawowych (wcześniej w gimnazjach). Program ten jest elementem profilaktyki uniwersalnej, skierowanym do młodzieży, ich rodziców i nauczycieli. W trakcie dwóch dni warsztatów przekazywana jest młodzieży wiedza o miłości, seksualności, budowaniu relacji opartych na zaufaniu i szacunku. Omawiane sąteż mechanizmy związane z uzależnieniem od alkoholu i narkotyków. Ważnym aspektem programu jest trening asertywności, w którym uczestnicy mogą ćwiczyć umiejętność przeciwstawiania się negatywnej presji rówieśników.

Ostatni element programu „Archipelag Skarbów” został omówiony w bardzo metaforyczny sposób. Program stara się umocnić w młodzieży przekonanie, że najważniejsi przewodnicy, od których mogą się wiele nauczyć w życiu, są wokół nich. Są to rodzice, dziadkowie, ciocia, wujek, wychowawcy, trenerzy, instruktorzy harcerscy, duchowni. Albin Żyro wyciągając poszczególne przedmioty: ster, kamień, błękitne płótno, latarnię morską i statek – kolejno zapraszał przedstawicieli poszczególnych zawodów i funkcji społecznych: mamę, tatę, nauczyciela – słowem życzliwych dorosłych i podkreślał ich rolę w budowaniu środowiska przyjaznego młodzieży. W ten sposób uczestnicy konferencji mieli okazję zaznajomić się z czynnikami chroniącymi.

Cały wykład poparty został wynikami badań, w których uczestniczyła młodzież. A korelacja między poszczególnymi czynnikami ryzyka i czynnikami chroniącymi pozwoliła na opracowanie podstaw do działań w ramach profilaktyki zintegrowanej. Istotne jest, że w programie mało jest czasu poświęconego na analizowanie uzależnień. Najwięcej uwagi poświęcone jest na mówienie o marzeniach młodzieży oraz o tym, jak ważne jest realizowanie swoich planów życiowych. Po uświadomieniu młodzieży, jak istotną częścią ich życia jest okres dorastania, w którym najmocniej kształtują się ich pragnienia i marzenia – trenerzy programu przechodzą do istotnej informacji. To co młodzi ludzie chcą w życiu osiągnąć, może zostać przekreślone przez używki. W taki sposób przechodzimy do sedna profilaktyki. Do zmiany nastawienia młodzieży do środków odurzających i alkoholu.

Wykład ten stanowił wstęp do warsztatów zaplanowanych na kolejny dzień, w których uczestniczyli: urzędnicy, przedstawiciele policji, terapeuci, pedagodzy, pracownicy socjalni, członkowie Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz organizacji pozarządowych, działających w obszarze przeciwdziałania uzależnieniom. Spotkanie to było elementem projektu, w którym brało udział 16 gmin w Polsce. Miało na celu wypracowanie wspólnej strategii przeciwdziałania uzależnieniom. Warsztaty te były o tyle cenne, gdyż po raz kolejny pozwoliły na spotkanie się osób szczególnie zaangażowanych w kreowanie lokalnych działań profilaktycznych. Przedstawiciele poszczególnych instytucji zadeklarowali chęć współpracy i realizacji międzyinstytucjonalnych projektów.

Wracając do Miejskiego Zjazdu Profilaktycznego ostatni wykład stanowił omówienie najświeższych wyników badania socjologicznego: „Zachowania i postawy społeczne dorosłych mieszkańców Miasta Tychy wobec środków psychoaktywnych i przemocy”. Prelekcję poprowadził Grzegorz Gawron – socjolog, autor analiz i dokumentów strategicznych dla podmiotów samorządowych. Skupił się na wynikach badań, dotyczących stosunku dorosłych mieszkańców miasta do środków odurzających i alkoholu. W wystąpieniu porównał wyniki tegorocznego badania z wynikami z roku 2014. Badanie to było przeprowadzane już dwukrotnie w odstępie czteroletnim i obejmowało każdorazowo grupę 800 dorosłych tyszan. Szczególnie ciekawe było omówienie odpowiedzi respondentów na pytanie o nieistniejący narkotyk: astrolit. Najmniejsza liczba pozytywnych odpowiedzi potwierdziła, prawdziwość wyników przeprowadzanej ankiety. Jeżeli chodzi o alkohol to zmieniły się preferowane typy alkoholi. O ile cztery lata temu największą popularnością cieszyło się piwo, o tyle w tegorocznych wynikach częściej respondenci wybierali alkohole wysokoprocentowe (wódkę i alkohole wysokogatunkowe). Podsumowując można stwierdzić, że mieszkańcy naszego miasta piją alkohol rzadziej niż cztery lata temu, ale niestety jednorazowo wypijają więcej alkoholu. W badaniach tych jest jednak informacja, która może stanowić podstawę do projektowania działań profilaktycznych, opartych na tzw. pozytywnych dorosłych. W 2014 roku 69,6% respondentów stwierdziło, że nigdy nie zażywali środków odurzających. W 2018 respondentów twierdzących w taki sam sposób było już 79,3%. Również zadeklarowanych abstynentów napojów alkoholowych jest więcej niż w poprzednim badaniu. W roku 2014 zadeklarowanych abstynentów było 17,6%, natomiast w roku 2018 już 20,4%. Są to informacje, które mogą napawać optymizmem.

Korzystając z okazji, że na sali obecnych było wielu specjalistów z różnych instytucji na zakończenie konferencji głos zabrały przedstawicielki grup samopomocowych Al – Anon i Alateen. Opowiedziały krótko o wspólnotach, w których istnienie od kilkunastu lat się angażują. Swoje kroki skierowały na mitingi, ponieważ w ich rodzinach obecny był problem alkoholowy. W grupach dostały wsparcie, zrozumienie oraz informację, jak sobie radzić z chorobą alkoholową członka rodziny.

Spotkania, takie jak Miejski Zjazd Profilaktyczny służą do poszukiwania skutecznych kierunków działań oraz do integracji i wymiany doświadczeń środowiska pomocowego. Jak co roku na spotkanie przybyli: członkowie Miejskiego Zespołu Interdyscyplinarnego, Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, kuratorzy sądowi, osoby duchowne, pedagodzy, policjanci, pracownicy socjalni, psychologowie, terapeuci, wychowawcy z placówek wsparcia dziennego oraz przedstawiciele innych instytucji i organizacji pozarządowych, działających w obszarze przeciwdziałania alkoholizmowi. Ogółem w VII Miejskim Zjeździe Profilaktycznym uczestniczyło 70 osób.

Mimo, iż tematem tegorocznego Zjazdu zainteresowani byli przede wszystkim pedagodzy oraz dyrektorzy z tyskich placówek oświatowych, to jak podkreślali eksperci zaproszeni na konferencję, jedynie zintegrowane działania całego otoczenia mogą stanowić podwaliny pod skuteczne projekty profilaktyczne. Istotnym jest również fakt, że wszyscy uczestnicy konferencji są równocześnie realizatorami Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Miejskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. Oba programy są corocznie uchwalane przez Radę Miasta Tychy i zawierają cele i zadania, regulujące zagadnienia dotyczące przeciwdziałania problemom, wynikającym z uzależnień. Jednym z działań, które pozwala w sposób kompleksowy, interdyscyplinarny wypracować pomysły, mające odzwierciedlenie w pracy profilaktycznej jest organizacja spotkań, takich jak Miejski Zjazd Profilaktyczny. Konferencje tego typu integrują samorząd, placówki oświatowe i pomocowe w mieście oraz pozwalają na omówienie kierunków systemowych działań.

Serdecznie zapraszamy do udziału w kolejnych edycjach Miejskiego Zjazdu Profilaktycznego. Informacje na temat kolejnych konferencji zostaną opublikowane w zakładce Aktualności na stronie www.umtychy.pl.