Od przysiółka Żwaków po projekt PR-5

Obszar ten przez lata rozwijał się zupełnie samodzielnie, aż do momentu wielkiej rozbudowy południowej części miasta Tychy. Dotychczasowy rytm życia osób tu mieszkających, które tereny te zajmowały od setek lat, zmieniły plany projektantów miasta. Hanna Adamczewska-Wejchert i Kazimierz Wejchert, odpowiadając na potrzeby mieszkaniowe, przygotowali na przełomie lat 70. i 80. XX wieku projekt zagospodarowania Żwakowa położonego w malowniczym sąsiedztwie lasów i doliny potoku. To wtedy pojawiła się idea stworzenia „Stelli”, swoistego osiedla-eksperymentu.

Wiązała się z uruchomionym w 1974 roku Programem Rządowym „PR-5”. Celem programu było znaczące podniesienie jakości budownictwa mieszkaniowego i wskazanie kierunków jego rozwoju po 1990 roku. PR-5 – jeden z największych i najbardziej kompleksowych tego rodzaju przedsięwzięć badawczo-wdrożeniowych w historii Polski – był jednym z siedmiu procedowanych w tym czasie rządowych programów badawczo-rozwojowych. Ich zadaniem było skupienie potencjałów i koordynacja ośrodków badawczych i przemysłu w pracy nad rozwojem kluczowych obszarów krajowej gospodarki. W kontekście utrzymujących się problemów szeroko pojętego mieszkalnictwa, podjęte wówczas działania robią dziś szczególnie duże wrażenie.

W układzie przestrzennym osiedla uwzględniono m.in. walory krajobrazowe lokalizacji, dążąc do harmonijnego połączenia ze środowiskiem naturalnym i istniejąca zabudową wiejską (z 150 ha terenu osiedla zaledwie 35 ha miała stanowić zabudowa, pozostałe to tereny zielone). Planowano tu także niestosowane dotąd w Polsce rozwiązania w zakresie układów komunikacyjnych (dwupoziomowe ulice z ruchem samochodowym na dolnym, a pieszym na górnym poziomie), czy układów funkcjonalnych i typów mieszkań (np. dla osób ze szczególnymi potrzebami / z niepełnosprawnościami, dla rodzin zastępczych). Zabudowa mieszkaniowa przeznaczona dla ok. 10 tysięcy osób miała zachować ludzką skalę poprzez podział osiedla na mniejsze jednostki przestrzenne (tzw. uliczki i gniazda) i maksymalną wysokość czterech kondygnacji. W zakresie form czerpano ze współczesnych rozwiązań stosowanych w architekturze państw zachodnioeuropejskich, natomiast technologia ich wznoszenia opiera się na rozszerzonym asortymencie prefabrykatów systemu W-70. Obiekty edukacji miały cechować się rozwiązaniami przestrzennymi wynikającymi z nowych programów nauczania oraz systemów konstrukcyjnych (konstrukcje szkieletowe). W projekcie przewidziano także duży ośrodek handlowo-usługowy o popularnym wówczas układzie ulicy pieszej ujętej ciągiem pawilonów. Perspektywę realizacji osiedla przekreślił jednak kryzys gospodarczy i przemiany polityczne lat 80.

dowiedz się więcej o wystawie czasowej „Stella – niezaistniałe osiedle przyszłości”

miejsce zbiórki: ul. Borowa 123 (przed głównym wejściem do budynku Szkoły Podstawowej nr 10), Tychy

fot. mapa gospodarcza południowo-zachodniej części miasta Tychy, 1952 rok, ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Tychach