Nazwa miasta
NAZWA TYCHY
Około nazwy danej miejscowości ludność rodzima zawsze snuje domysły, zwłaszcza, gdy nazwa swym brzmieniem nie wywołuje już wyraźnego pojęcia. Tam, gdzie fantazja ludzka stwarza sobie swoiste wyjaśnienie nazwy, skądinąd już dziś niezrozumiałej, mówi się o "etymologii ludowej".
Nie brakuje również takiego ludowego, niekrytycznego wyjaśnienia nazwy Tychów. Oto jak sobie nasz lud w tej dziedzinie radzi przy pomocy żywej wyobraźni: Za dawnych czasów, kiedy w Tychach jeszcze kościoła parafialnego nie było mieszkańcy osady, położonej w miejscu późniejszych Tychów, musieli chodzić do kościoła w Mikołowie, oddalonego o przeszło jedną milę. Droga biegła przez łasy rozciągające się między Mikołowem a Tychami, pełne drapieżnych wilków. Pobożni pielgrzymi nieraz słyszeli w lesie straszliwe wycie wilków, nazwali więc powstałą tam później osadę "Wilkowyje". Nieraz też musieli przed nimi uciekać i dopadali swych siedzib "zdyszani". Stąd utarła się nazwa osady: "Dychy", którą później zmieniono na "Tychy". - Tyle podanie ludowe.
Łączenie dawnej nazwy z wyrazami pokrewnymi z dzisiejszego języka, nie na podstawie etymologii, może być fałszywe. Właściwe znaczenie prastarej nazwy określić można tylko przy pomocy sprawdzianów językowych.
Te same losy dzieli i nazwa naszej miejscowości. Tychy. W tej formie właściwie nic nam nie mówi, jest niezrozumiała. gdyż nie ma w dzisiejszym języku słowa równie brzmiącego, zrozumiałego, z którego nazwa ta mogłaby powstać. W nazwie Brzozowice tkwi wyraz "brzoza", w Piotrowicach "Piotr", to każdy widzi i rozumie. Co jednak oznacza nazwa "Tychy"?
Należy stwierdzić, że olbrzymia część nazw miejscowości starszych ma dwa źródła pochodzenia: mianowicie są one wzięte albo od osób, lub też przejęte zostały od pierwotnej nazwy terenu, na którym się później wzniosła osada. I naszych Tychów pośród tych dwóch rodzajów szukać należy. Nie wchodzi tu w rachubę możliwość pochodzenia od pierwotnej nazwy właściwej terenowi, gdyż ani dzisiejsze ani dawniejsze imiennictwo naziemia nie wykazuje takiej lub podobnej nazwy. Rozglądnąwszy się wśród imion osobowych staropolskich znajdziemy atoli cały szereg nazwisk o takim i podobnym brzmieniu. Sama nazwa "Tychy" używana jest widocznie w liczbie mnogiej: mówi się "do Tychów"*. Liczba pojedyncza wobec tego brzmiałaby po prostu: "Tych".
Otóż imię Tych, lub takie przezwisko, spotykamy już w bardzo wczesnych dokumentach, a zwłaszcza częste są urobienia pochodne od "Tych", jak: Tychoń, Tychol, i pokrewne Techuta, zdrobniałe: Tyszek, Tyszko.
Zresztą nasze Tychy nie są jedyną miejscowością o takim nazwisku. Na ziemiach polskich i w ogóle słowiańskich odnaleźć można długi szereg podobnie brzmiących nazw miejscowości. Jest więc "Tychów" na Pomorzu, drugi "Tychów" w powiecie łódzkim, jest wieś Tycha, dalej Tychań, Tychol, Tyszyn itp. Takie nazwy i dalsze zebrane są m.in. w Polskim Słowniku Geograficznym, tom XII, str. 689-691. (W słowniku tym zresztą nazwa naszej wsi podana jest w formie "Tychów", więc mylnie).
Forma zdrobniała od Tych brzmiała: Tyszek lub Tyszko, w drugim przypadku: Tyszka, niby: syn Tyszka. Od tej zdrobniałej formy znowu urobiono szereg nazw miejscowości jak: Tyszki. Tyszyki, Tyszkowce, Tyszkowo itp. Z tych nazw pierwsza, "Tyszki", urobiona jest w liczbie mnogiej od imienia "Tyszek" w ten sam sposób jak nasze Tychy od imienia "Tych".
Zgrubiała poniekąd forma pochodna od "Tych" to "Tychoń". Wszystkie te nazwy występowały i niektóre z nich po dziś dzień występują jako (niezrozumiałe już zresztą) nazwiska ludowe, stąd z dużym prawdopodobieństwem twierdzić można, że powyższe nazwy miejscowe wywodzą się od pierwotnych nazwisk czy przezwisk osobowych.
"Tychy" więc znaczy tyle co "ród Tychów" (dziś powiedzielibyśmy "Tychowie", niby rodzina "Tychów"). I to określenie, pierwotnie czysto osobowe, przeniosło się następnie na osiedle tego rodu, które nazwano "Tychy". Czyli inaczej: Gdy wówczas przed wiekami, kiedy nasza osada powstała jako pojedyncze osiedle, mówił ktoś: "idę do Tychów", to miał na myśli, że idzie do miejsca gdzie osiedlił się "Tych" i jego ród. "Tychy" (lub Tychowie), podobnie jak dziś jeszcze by mówiono, wybierając się np. do pojedynczego osiedla leżącego w polu, zamieszkałego przez rodzinę np. Jabłeków, "idę do Jabłeków"**.
Co jednak oznaczało imię "Tych", co sobie nasi praojcowie przed wielu wiekami wyobrażali, nadając jakiemuś osobnikowi to przezwisko? Wszak wtenczas znaczenie imienia musiało być dla wszystkich zrozumiałe, choć dzisiejszy język polski nie zna takiego słowa. Dla wyjaśnienia sięgać nam w takich wypadkach trzeba do praczasów, kiedy to język polski jeszcze dość znacznie różnił się od dzisiejszego.
Jest jedno wyjaśnienie, którego autor dopatruje się w formie "Tych" rodzimego skrótu obcego chrześcijańskiego imienia "Tymoteusz" (za Lindem tak przypuszcza ks. dr Szramek). Więc podobnie jak Polacy urabiali z Piotra - Piech, z Zbigniewa - Zbych, ze Stanisława - Stach itp. Takie wyjaśnienie jednak jest mało prawdopodobne, gdyż w XII wieku, z którego Tych i pochodne imiona pochodzą, imiona chrześcijańskie, nie-polskie ledwo zaczynały się przyjmować u ludu, a skrótów ludowych takich imion chrześcijańskich z tego okresu prawie wcale nie znamy. Jako późny skrót polski z imienia Tymoteusz uchodzić może "Tymoch", choć i to nieco niemieckim "Timem" pachnie. Niemcy bowiem urobili z "Tymoteusza" skrót ludowy "Tim" lub "Tieme", lecz u nas, jak się zdaje, imię Tymoteusz nigdy nie było powszechne. Zresztą "Tymoch" to nie "Tych". Tak samo wzięte przez ks. Szramka dwa dalsze imiona chrześcijańskie obce, Eutychiusz i Tychicus, nie mogą tu wchodzić w rachubę, dla nader rzadkiego ich używania w polskim imiennictwie osobowym. Skróty bowiem lud tworzył jedynie dla bardzo powszechnych imion.
Dobrze natomiast daje się nazwa ta wyprowadzić od słowiańskiego pnia "tich", co znaczyło pierwotnie "błogi", "cichy", "spokojny", "cieszący się". Od pnia tego wyprowadzają językoznawcy (Miklosich, Brückner) polskie wyrazy "cichy", jak i "pociecha" oraz "cieszyć się". "Cichy" w małoruskim dziś brzmi "tychyj".
Dzisiejszą nazwę Tychy i podobne uważać należy za relikt, skamienielinę dawnej głosowni polskiej.
Tychy więc, to pierwotnie osada rodu "Tychów", potomków osadnika, którego imię czy przezwisko oznaczało człowieka spokojnego, cichego, w znaczeniu zrównoważenia i zadowolenia.
W tym miejscu warto także nadmienić kilka słów o ostatniej urzędowej niemieckiej formie nazwy wsi, brzmiącej "". Według przemiany głosowej niemieckiej, przypadającej tu na wiek XV i XVI, polska forma "Tychy" musiałaby w ustach współczesnych Niemców nabrać koniecznie brzmienia "Teiche". Tej formy jednak nie spotykamy. Natomiast zjawia się późno, gdyż dopiero w XVII wieku, raz tylko forma "Teichau", której końcówka "au" świadczy, że forma urobiona została od drugiego przypadku oryginalnej formy, tj. od "Tychów", czy też od "Tichau", która to forma zjawia się po raz pierwszy wcześniej, bo w roku 1575. Brak tej właściwej niemieckiej formy, tj. "Teiche", świadczy dobitnie, że niemieckiej przeróbki tej polskiej nazwy w wiekach średnich nic było, a tym samym że i osadnicy wsi nie byli Niemcami. Owe "Teichau" z XVII wieku uchodzić musi za wyjątkową analogię pisarza owego tekstu. Natomiast forma "Tichau", zjawiająca się jak wyżej podano po raz pierwszy w roku 1575, już nie podpada pod ową przemianę głosową, jakiej wszystkie pierwotnie polskie nazwy w wiekach średnich ulegały w ustach Niemców w stronach przez nich zasiedlonych. Forma "Tichau" bowiem nie wykazuje owej charakterystycznej i nieomylnej cechy tego procesu głosowej przemiany, tj. przemiany polskiego "i" na "ei", a wykazuje tylko w końcówce zamianę, "ów" na "au".
L.Musioł, Monografia historyczna, Tychy 1939
*) Ks. dr Emil Szramek, "Nazwa Tychy" w Roczniku II. T. P. N. na Śląsku, str. 259-260.
**) Słusznie też w wyżej cytowanej rozprawce odrzuca ks. Szramek odmianę, nazwy Tychy w drugim przyp. liczby mnogiej: "Tych". Jako nazwa pierwotnie osobowa, oznaczająca ród, musi przypadek ten brzmieć "Tychów", i tak też zawsze już od wieków średnich przekazywana nam jest forma tego przypadku. Więc "do Tychów", nie "do Tych".
powrót do strony Tychy Dobre Miejsce